Kısa adıyla VAR yani “video assistant referee” (video yardımcı hakem) sistemi Rusya’daki 2018 Dünya Kupası’yla birlikte futbol dünyasına girdi ve 2018-2019 sezonunda Türkiye’de Spor totot Süper Lig’de uygulanmaya başladı. Sisteme göre maçı yöneten hakemler, skoru etkileyebilecek pozisyonları saha kenarındaki ekranlardan izleyip görüntülere göre karar verebiliyor ya da verdiği kararı değiştirebiliyor. Sahadaki hakemler VAR odasındaki maçı farklı ekranlardan izleyen hakem heyeti tarafından da uyarılabiliyor. Ancak bu heyet, sahadaki pozisyonu tekrar izlediklerini söylemek dışında hakemin kararlarına bir müdahalede bulunamıyor.
VAR sisteminin Türkiye’deki 12 haftalık varlığı kamuoyunda hakem kararları üzerindeki tartışmaları sona erdirmedi. Ancak maç sonuçlarını doğrudan etkileyip, Süper Lig’deki sıralamayı değiştirdi. Hakemler, 12 haftada 15 kez VAR‘a başvurarak gol iptal etti. İptal edilen gollerde 10 kez ofsayt belirlenirken, iki kez elle oynama, üç kere de golü atan takımdan bir oyuncunun faul yaptığını tespit etti. Sezon başından bu yana öne geçiren ya da beraberliği getiren golü iptal edilen ekipler üç kez maç kaybederken, dört karşılaşma da VAR etkisiyle berabere sonuçlandı.
mevcut sıralamaya göre sistemden en çok etkilenen iki takım Fenerbahçe ve Göztepe. Fenerbahçe VAR kullanılarak verilen kararlarla sıralamada beş basamak yükselerek lig sonunculuğundan 13. sıraya tırmardı. Aynı şekilde ligde sekizinci sırada yer alan Göztepe, VAR olmasaydı üçüncü sırada yer bulabiliyordu.
Peki ligde sıralama bu durumdayken, futbolun ana unsuru oyuncular bu sisteme nasıl tepki veriyor? “Hatalar oyunu” futbola “videolu müdahale” sporcu psikolojisini ne yönde etkiledi? HaberVs uzman görüşlere başvurdu.
“Oyuncularda konsantrasyon düşüşü oluyor”
Spor Psikoloğu Arda Coşkun
Performans ve mental gelişim merkezi yöneticisi, Spor Psikoloğu Arda Coşkun, oyuncular ve teknik direktörlerin VAR sistemine psikolojik olarak yeteri kadar hazır olmadıklarını ve bunun da saha içindeki mental iniş çıkışları beraberinde getirdiğini vurguluyor. Coşkun, “VAR kararları sonrası takımlarda motivasyon ve konsantrasyon düşüşleri gözleniyor. Türkiye’de futbolcuların çoğu duygusal ve hatta içgüdüsel tepkiler vermeleri ve duygularını kontrol etme konusunda eğitimden geçmiyorlar. Bu nedenle ‘işler yolunda gitmeyince’ duygusal kırılmalar yaşıyorlar ve içinde bulundukları durumu tolere edebilecek mekanizmaları çalıştıramıyorlar. Bu hayal kırıklığı bazen öfkeye kimi zaman da öğrenilmiş çaresizlik dediğimiz reaksiyonlara dönüşebiliyor” sözleriyle oyuncu reaksiyonlarının, oyuncuların öz denetimleri dışında geliştiğini belirtiyor.
Uzman Psikolog Ozan Altın
Uzman Psikolog Ozan Altın da bu durumu “Bir futbolcunun bu şekildeki bir psikolojik çöküntüyü maç içerisinde kısa sürede telafi edebilmesi oldukça zor” diye özetliyor. Altın, durumun iki taraf adına farklı gelişebileceğini vurguluyor: “Gerçek ve objektif bir bakış ile iptal edilen bir golden sonra saha içindeki tüm psikolojik kaynaklar da (motivasyon, kaygı, korku, azim gibi) dengeli dağılmıyor. Maçın geri kalan bölümünde, golü iptal edilen taraf ‘karamsarlık ve çaresizlik’ duygularından çıkmak için çaba göstermesi gerekirken, lehine karar verilen taraf adına ise ‘hatalarını telafi edebilme’ şansı doğduğu için psikolojik kaynaklara daha rahat ulaşabilmesi kaçınılmaz oluyor.”
“Türkiye VAR’a hazır değil”
Arda Coşkun sporcuların gelişim sürecinde aldıkları eğitime de değinerek, Türkiye’de diğer üst düzey Avrupa ülkeleri ve Amerika’ya oranla sporculara yeterli mental eğitimin verilmediğini ve bunun da saha içi ya da saha dışı davranışlarda etkili olduğunu sözlerine ekliyor. “VAR sistemi dahil tüm çevresel faktörlere karşı sporcularımızın hem altyapılardan itibaren pedagojik hem de üst yapılara geldiklerinde performans psikolojisi alanında sürekli bir eğitim programından geçmeleri gerektiğine inanmaktayım. Psikolojik ve mental eğitim spor endüstrisinde artık çok önemli hale geldi” diyen Coşkun, Türkiye’de futbolun içindeki tüm unsurların VAR sistemine henüz hazır olmadığı göröşünde.
Arda Coşkun’un bu görüşleriyle bağlantılı olarak Ozan Altın da artık hakemlere karşı itiraz mekanizmasının Türkiye’de oyuncular adına “alışkanlık” haline geldiğini belirtti. “Oyuncular, yüksek odaklı ve mental anlamda yıpratıcı bir pozisyonun bitmesi ile bir ‘rahatlama’ yaşamaktan ziyade, hakemin tekrar değerlendirme süreci ile benzer bir kaygıyı –hatta belki de daha fazlasını- yaşamaya başlıyorlar. Çoğu zaman bu kaygı, itiraz ve öfke olarak dışa vurulabiliyor ancak futbolcular artık hakemleri etkileyemeyeceklerini bilmelerine rağmen bu tür davranışlara alışkanlık nedeniyle başvurabiliyorlar.”
Evkur Yeni Malatyasporlu futbolcu Sadık Çiftpınar ise Anadolu Ajansı’na yaptığı açıklamada VAR sisteminin adaleti yerine getirdiğini ve ilerleyen süreçte Türk futboluna çok şey katacağına inandığını söyledi. Çiftpınar, “VAR sistemi aleyhimize karar verse de hakkaniyetli olduktan sonra bunda hiçbir sorun yok. Tabii ki uygulama zaman geçtikçe daha da oturacaktır.” sözlerini sarfetti.
