Volkan Ağır
Futbola getirdiği yenilikler ve kazandırdığı yıldızlarla bir okul kabul edilen Hollanda’nın Ajax futbol kulübü, kendi liginde son şampiyonluğuna üç yıl önce ulaştı. Avrupa Kupası’nı ise son kez 13 yıl önce kaldırmıştı. Yıllar yılı ismi Hollanda futboluyla bir anılan kulüp, bu başarısız dönemi aşabilmek için yeni bir yapılanmaya gitti. 20 Şubat 2008’de, kendi altyapısından yetişen sembol ismi Johan Cruyff’a, tüm takımlardan sorumlu teknik danışman olması teklifiyle geldi.
Onun sahalara dönüşü sadece ülkesinde değil, dünya futbolseverleri için heyecan vericiydi. Birçok futbol yorumcusuna göre, 61 yaşındaki Cruyff’un sadece ismi bile uyuyan devi ayağa kaldırmak için yeterliydi. 1964’te futbola Ajax altyapısında başlayan, tek başına Hollanda futboluna sınıf atlatan, “total futbolcu” Cruyff, teknik direktörlük yaptığı dönemde de Ajax ve Barcelona’yı kupa koleksiyoncusu yapmıştı. Barcelona kulübesinde geçirdiği sekiz yılın ardından, 1996’da emekli oldu ve başka bir kulüp çalıştırmadı.
Cruyff, o tarihte Hollanda’nın De Telegraaf‘ gazetesine “Eğer benden, Ajax’ı eski günlerine döndürmem isteniyorsa bunu yaparım. Ama pek çok insan, bunu yapmak için yürüyeceğim yolu benimsemeyebilir. Zaten bu yüzden kulüp bugüne kadar benimle arasında bir mesafe bırakıyordu” diye yazdı.
Cruyff, emekliliğinin 12. yılında, doğduğu kulüpten gelen teklifi bir şartla kabul edeceğini söyledi. Henüz 16 yaşındayken “Yeni Cruyff” olarak tanıttığı bir başka Hollandalı fenomen Marco Van Basten’ı takımın başına getirmek istiyordu. Haberlere göre, veliahtını ikna etmesi kolay olmadı. 23 Şubat’ta yapılan açıklamayla Van Basten’ın takımı antrenörlüğü için dört yıllık sözleşme imzaladığını duyuruyordu. Bu gelişme, tüm gözleri, bu kez daha büyük bir heyecanla Hollanda’ya çevirdi.
İşler umulduğu gibi gitmedi; tabiri caizse futbolseverlerin heyecanı kursağında kaldı. Cruyff, Şubat ayında kendisine teklif edilen pozisyonu geri çevirdiğini 7 Mart’ta duyurdu. Görevi kabul etmek için ön şart olarak gördüğü Van Basten’la altyapı sisteminin değiştirilmesi konusunda görüş ayrılığı yaşamıştı.
De Telegraaf‘ gazetesine “Bu durum, tamamen profesyonel bir fikir ayrılığıyla ilgili. Kişisel bir sorun yok; fakat altyapıyı daha iyi noktalarda görmek isterim. Bu Ajax’a bağlı bir konu. Dikkatli değerlendirmeler yapılmalı. Bu konuda açık bir plan yaptım. Gelgelelim, bunun üzerinde çalışacak kişiler benim vizyonumu benimsemedi” dedi.
Aynı gazete Van Basten’ın şu sözlerine de yer verdi: “Cruyff’un altyapı için istedikleri, benim için çok sert ve çok hızlı. Şu andaki gidişattan memnunum. İşlerin nasıl yürüdüğünü kendim tecrübe edinmek istiyorum. Daha sonra gerekirse kendi yöntemimle en çabuk şekilde değişiklik yapmak istiyorum.”
Kuşkusuz tüm futbolseverleri, özellikle de Cruyff’u takip eden ve neler yapabileceğini bilen futbolseverleri üzen bir gelişme bu. Daha önce yazdıklarına bakılırsa Cruyff, kendisini çok arzulayan bir yapıda bile -Van Basten örneğinde olduğu gibi – ona bir direncin olacağını öngörüyordu. Dik kafalılığıyla ünlü futbol efsanesi, hayatının her döneminde kulübündeki hemen herkesle çatışmalar yaşamış, yine de genellikle kazanan futbol olmuştu.
Sarı Fare’nin sahalara bile futbol dünyasını neden bu kadar heyecanlandırdığını anlamak için neler yapabildiğine bakmak lazım.
1947 doğumlu Cruyff’un yeşil sahalara adım atması, annesinin Ajax Kulübü’nün kantininde çalışması sayesinde oldu. 10 yaşındaki çelimsiz çocuk saha dışına çıkan topları topluyor, futbolcuların ayakkabılarını temizliyor, sahanın köşelerine bayrakları yerleştiriyordu. Kendisinden ne istenirse yapan bu hırçın çocuğa, yetersiz fiziği nedeniyle “top oynayamaz” damgası yapıştırılmıştı.
Genç takım çalıştırıcıları, saha kenarında kendini paralayan sıska çocuğun top oynamasına, sadece bir kez izin verdi. Cruyff, yakaladığı bu şansı 25 yıl boyunca kullandı ve karşılığını Hollanda ulusal takımını tarihinde ilk kez dünya kupası finaline taşıyarak ödedi.
İlk sözleşmesini 16 yaşında Ajax’la yaptı. Genç takım çalıştırıcısı, onu iki ayağını da kullanabilen bir oyuncu yapmaya karar verdi. Gerekli fizik antrenmanlarını yavaş ama kararlı bir şekilde yapan Cruyff sonunda iki ayağıyla da şut atabilir bir duruma geldi. A takım formasını bir yıl sonra, 1964’te giydi ve ilk maçında 3-1 yenilen Ajax’ın tek golünü attı. Ertesi gün herkesin dilinde mağlup takımın 17 yaşındaki oyuncusu vardı.
Top tekniği, sürati ve aniden hızlanmasıyla göze batan Cruyff, bu özelliklerini futbolu çocukken sokakta oynamasına bağlıyor: “Sokakta top oynuyorsan, düşmek zordur, çünkü canın acır. Bu yüzden benim gibi ufak tefek oyuncular kalıplı oyunculardan nasıl uzak duracağını öğrenir.” Cruyff, günümüz futbolunda tekniğin, fiziğin önüne çıkmasını da buna bağlıyor.
Takıma katıldığı ilk yıl Ajax şampiyonluğa ulaşamadı. Ama bunu takip eden altı sezon boyunca (1965-1971) lig şampiyonluğunu kaptırmadı. Bu dönemde Ajax dört kez Hollanda Federasyon Kupası’na uzandı. 1971-1973 yıllarında üst üste kazanılan üç Şampiyon Kulüpler Kupası, sadece kulübü değil, Sarı Fare’yi de taçlandırdı. Hollandalı, 1971 ve 1973’te Avrupa’da Yılın Futbolcusu Ödülü’nün sahibiydi.
Ajax formasıyla çıktığı 240 maçta 190 gol atan Cruyff, 1973’te Barcelona’ya transfer oldu. Bu kararında en önemli etken, sivrilmesinde büyük pay sahibi, total futbolun (bir futbolcunun boşalttığı pozisyonunun, bir diğer takım arkadaşı tarafından doldurulması esasına dayanan oyun sistemi) yaratıcısı, vatandaşı Rinus Michels’in Katalan ekibinin teknik patronu olmasıydı. Ama İspanya’daki tercihinin Barcelona olmasının bir nedeni daha vardı. Onu almakta ısrarcı olan Real Madrid’e verdiği “Franco gibi bir katilin takımında oynamam” cevabı, henüz sahaya çıkmayan Cruyff’un Katalonya’daki destanının başlangıcıydı.
Birkaç hafta sonra Cruyff yeni takımıyla Bernabeu’da Real Madrid karşına çıktı. Barcelona, onun bir gol atıp, üç asist yaptığı maçı 5-0 kazandı. Franco’nun takımını açık farkla yenmek, Katalanları kendinden geçirdi ve Cruyff’a, kurtarıcı anlamına gelen, “El Salvador” ismini verdi. El Salvador, bu jeste lig şampiyonluğuyla cevap verdi. Cruyff, 1974’te üçüncü kez Avrupa’da yılın futbolcusu seçildi. Sıra o yaz Batı Almanya’da düzenlenecek Dünya Kupası’na gelmişti.
Rinus Michels yönetimindeki Hollanda ulusal takımı, ilk turdan sonra sırasıyla Arjantin, Doğu Almanya ve üç kupalı Brezilya’yı gol yemeden geçip finale uzandı. Hollanda ve Batı Almanya’yı karşı karşıya getiren 1974 Dünya Kupası Finali, spor tarihinde bu iki ülkenin isminden çok, iki takımın kaptanı Johan Cruyff ve Franz Beckenbauer isimleriyle anılır.
Karşılaşmanın henüz ikinci dakikasında Hollanda, Cruyff’un kendi yaptırdığı penaltıyı gole çevirmesiyle öne geçti. Ama İngiliz golcü Gary Lineker’in dediği gibi, top döndü dolaştı ve Almanya maçı 2-1 kazandı. Beckenbauer’in “Cruyff benden daha iyi oyuncuydu ama kupayı ben kazandım” açıklamasına karşılık Hollandalı “Finali kaybetmemiz, bizi kazanandan daha ünlü yaptı” dedi.
Başarının, kazanmaya veya kaybetmeye bağlı olmaması Cruyff’un felsefesinin (ya da kimilerinin isimlendirdiği gibi “Cruffizm”in) temelini oluşturuyor. Buna göre oyun, beraberinde onu sevmeyi ve eğlenmeyi de getirmeli: “Elbette her hafta kazanarak mutlu olamazsınız. Sezon sonunda sadece bir takım kazanır. O halde diğer takımlar nasıl iyi bir sezon geçirmiş olabilir ki? O zaman seyircinizin iyi vakit geçirmesini sağlamanız gerekir. Benim işimin parçalarından biri de orta sahanın ortasında çılgınca şeyler deneyip seyircilerin, ‘Oh, bu harika!’ demesini sağlamak. Böylece kalabalığı arkanıza alarak, sizi güzel bir oyun için desteklemesini sağlayabilirsiniz.” Futbolcu ve teknik adam Cruyff’un, içinde bulunduğu takımların göze hoş gelen oyununun nedeni bu.
1974’teki turnuvanın yıldızı, 1978’de Arjantin’de oynanan Dünya Kupası’nda ulusal takımının formasını giymeyi, “O ülkede insan hakları ihlal ediliyor, diktatörlük rejimini protesto ediyorum” diyerek reddetti. Aynı yıl Barcelona’dan ayrıldı ve futbola ara verdi. 1979’da, ekonomik nedenlerle ABD’ye gitti. Los Angeles Aztecs ve Washington Diplomats takımlarında oynadı. Suni çimden hazzetmeyen Hollandalı 1980 Kasım’ında, yedi yıl önce ayrıldığı ilk kulübüne teknik danışman olarak döndü.
FC Twente’ye karşı oynanan bir maçta Ajax 3-1 geriye düşünce Cruyff, tribündeki yerinden kalkıp, takımın teknik direktörü Leo Beenhakker’in yanına indi. Onun taktik değişiklikleriyle Ajax maçı 5-3 kazandı. Geldiğinde sekizinci sırada bulduğu takımı, 1981’de, Hollanda Ligi’ni ikinci sırada tamamladı. Cruyyf kısa sürellerle Valencia ve AC Milan’da da oynadı ve 1982’de bu kez futbolcu olarak yine Ajax’a geldi.
Helmond Sport’a karşı oynanan ve farklı kazanılan maçta Cruyff futbolun kurallarını herkesten daha iyi bildiğini kanıtlarcasına, penaltı atışında topu sol tarafa pas olarak kullandı. Ne olduğunu anlayamayan rakip oyuncular şaşkınlık içindeyken, sol tarafındaki arkadaşı topu Cruyff’a geri verdi ve kalecinin açıyı kapatmak için boş bıraktığı kaleye topu gönderdi.
