Medya

Doğrulama platformları ve dijital okuryazarlık

Yazan: Güneş Beste Kurtoğlu

Milyonlarca kullanıcıya ulaşan sosyal medya platformları yanlış bilgiyi önlemek için, doğrulama kuruluşlarıyla işbirliği yapıyor. teyit.org İletişim Direktörü Can Semercioğlu’na göre yanlış bilgiye karşı en etkili çözüm ‘dijital okuryazar’ yetiştirmek.

İnternet, bilgiye erişimimizi hızlandırıyor ve kolaylaştırıyor. Özellikle sosyal medya platformlarında yapılan paylaşımlar çok hızlı yayılırken akla gelen ilk soru, bu paylaşımların doğru bilgi içerip içermediği. Özellikle geçtiğimiz on yılda sayıca artan doğrulama kuruluşları, bu ihtiyaca cevap vermek üzere; şüpheli bilgileri araştırarak, kamu adına teyit etmek üzere çalışıyor. Kadir Has Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nden Doç. Dr. Akın Ünver‘e göre “doğruluk kontrolü genellikle, dezenformasyon ve sahte haber sorunlarına karşı başlıca panzehirlerden biri olarak görülüyor.”

Norveçli iki bilim insanı, Oslo Üniversitesi Medya Bölümü’nden Petter Brandtzaeg ve insan ve bilgisayar etkileşimi üzerine çalışan araştırmacı Asbjørn Følstad‘a göre “teyit” ya da doğrulama kuruluşları başlıca üç alanda faaliyet gösteriyor:

Türkiye’deki doğrulama platformları

Söylenti ve asılsız haberler üzerinde çalışanlar; kamusal ve politik açıklamalara odaklananlar ve tematik konular (belli bir alan ya da tartışmalar) üzerine yoğunlaşanlar. Türkiye’de, bu üç doğrulama alanında da çalışan kuruluşlar mevcut.

Türkiye’deki ilk doğrulama kuruluşu olarak sayılabilecek YalanSavar.org 2009 yılında kuruldu. Bir gurup bilim insanı ve bilim meraklısı tarafından kurulan platform, kurucularından belli olacağı üzere, yukarıda saydığımız ve tematik alanda faaliyet gösteren üçüncü grup doğrulama kuruluşlarına örnek gösterilebilir. 2010’da, ODTÜ’de evrimsel biyolojiye ilgi duyan öğrenci birlikleri tarafından kurulan EvrimAgaci.org ve yine Harvard Üniversitesi’nde okuyan bir grup Türk öğrencinin kurduğu bilimkazani.org bu alanda faaliyet gösteren diğer örnekler.

Ortak Gelecek İçin Diyalog Derneği’nin bir girişimi olarak 2013 yılında kurulan DogrulukPayi.com  ise siyasi beyanlara odaklanan ikinci gribin en popüler örneği. Bu kategorideki bir başka platform ise 2017’den beri faaliyette olan dogrula.org.

Doğrulama platformaları içinde belki de en çok bilineni ise, 2016’da Teyit Medya Araştırmaları tarafından bağımsız bir girişim olarak kurulan teyit.org .  Amacını “yaygın bilinen yanlışlardan, sosyal medyanın gündemine oturan şüpheli bilgilere, yaygın medyanın gündeme getirdiği iddialardan, şehir efsanelerine birçok alanda doğrulama yaparak okurun süzgeçten geçirilmiş bilgiye ulaşması” olarak tanımlayan platform, söylenti ve yalan haberlerin sağlaması üzerine yoğunlayan ilk kategoriye yakın duruyor.

HaberVs, gerek çalışma yürüttüğü yelpazenin büyüklüğü, gerekse de ulaştığının kitlenin büyüklüğüyle Türkiye’nin en çok bilinen ve uygulamalarıyla da zaman zaman tartışma konusu olan teyit.org’un direktör ve editörleriyle görüştü.

Bugüne kadar 2 bin şüpheli bilgi hakkında analiz yayınlandığını belirten Teyit’in Erişim ve İletişim Direktörü Can Semercioğlu, “Elbette bize gönderilen şüpheli bilgilerin sayısı bundan katbekat daha fazla. İddiaları önem, aciliyet ve yaygınlık kriterlerine göre araştırıyoruz” diyor.

Sosyal medya platformları ile iş birlikleri yapılıyor

Teyit’in Şef Editörü Gülin Çavuş “Platformlar genelde yanlış bilgilerin ülkelerde yarattığı potansiyel zararları tespit ettikten sonra tespit ettikleri ülkelerdeki güvenilir teyit platformlarına ulaşıyorlar” diyor. International Fact-Checking Network‘de (IFCN) imza sahibi olmanın teyit platformalarının güvenilir olup olmadığını gösteren önemli bir faktör olduğunu belirten Çavuş’a göre, şeffaflık, tarafsızlık, düzeltme politikaları gibi ilkelere uyum sağladığınızı her sene bağımsız denetçilere kanıtlamanız gerekiyor. IFCN, bilgilerin teyitlerinin en iyi şekilde yapılmasını amaçlayan, üçüncü taraf haber doğrulama organizasyonlarını kontrol eden bir organizasyon. Halihazırda IFCN’ye, farklı ülkelerden, kayıtlı 92 adet kuruluş var.

Teyit Şef Editörü Gülin Çavuş

Facebook doğrulama kuruluşları ile çalışan platformlardan birisi. Yanlış bilgiyi önlemek amacıyla dünyada birçok ülkede, birçok kuruluşla üçüncü taraf haber doğrulama programı adı altında iş birliği yapan Facebook, 2018’de Türkiye’de teyit.org ile anlaştı. Bu iş birliğinin nasıl başladığını anlatan Çavuş, “Facebook’la işbirliğimizin başlaması Türkiye’de seçimlerin potansiyel olarak sosyal medyada dezenformasyon yaratma sorununa bağlı olarak başladı. Seçim dönemlerinde tüm ülkelerde sosyal medya, yanlış bilginin seçmenlerin davranışlarını değiştirmesine neden olabiliyor ve özellikle seçim günlerinde riskli sonuçlar doğurabiliyor. Facebook da seçim döneminde bizimle irtibata geçerek üçüncü parti haber doğrulama programına bizi dahil etti.”

Teyit, Facebook ve TikTok’la çalışıyor

Gündem ne olursa olsun yanlış bilgi sorununun devamlı olduğunu ve platformların bu konuda bir şeyler yapması gerektiğini söyleyen Çavuş, “Krizler bitmediği sürece platformlar yapıcı çözümler geliştirmeye devam etmek zorunda. Bizim de dahil olduğumuz bu program aynı şekilde devam ediyor” diyor.

Teyit.org ayrıca son dönemde popüler olan sosyal medya platformlarından TikTok ile geçtiğimiz aylarda çalışmaya başladı. Çavuş “TikTok platformunda kullanıcılar bir içeriğin yanlış olduğunu düşünüyorsa bunu raporlayabiliyor, ayrıca TikTok’un şüpheli bilgileri tespit eden bir ekibi de var” diyor. Tespit edilen şüpheli içeriklerin teyit programları tarafından incelendikten sonra TikTok’a rapor edildiğini söyleyen Çavuş,’a göre “Özellikle sağlıkla ilgili yanlış bilgi pandemi döneminde TikTok’ta yayılıyor. Platformun özellikleri, aynı zamanda yalanların ve propagandanın yayılmasına da neden olabiliyor.”

“Yanlış bilgiye karşı, internet kullanıcılarının dijital okuryazarlar haline gelmesi gerekiyor”

Facebook, TikTok gibi platformlar ile yapılan iş birliklerinin yapılanların sadece bir parçası olduğunu söyleyen Çavuş, “Platformların teyitçilerle işbirliğinin ötesinde daha fazlasını yapmaya ihtiyaç var. Yanlış bilgiye karşı daha çevik bir yapılanma kurulması gerekiyor” diyor.

Can Semercioğlu, internet kullanıcılarının eleştirel dijital okuryazarlar haline gelmesinin yanlış bilginin yaygınlaşmaması için en önemli şeylerden biri olduğunu belirtiyor:

“Bunun için eğitimler düzenlemeye, medya okuryazarlığını geliştirmeye çalışacağız. Dijitalde güvende olma, doğrulara ulaşabilme yollarını lise çağındaki gençlerin ve belki yaşça daha küçük çocukların eğitimlerinin parçası haline getirmek gerekiyor.”

Teyit Erişim ve İletişim Direktörü Can Semercioğlu

Kullanıcıları bilinçlendirme yolları

TikTok Amerika’da başlattığı “BeInformed” video serisi ile kullanıcılarının online içerikleri değerlendirerek, yanlış bilgilerin yayılmasını önlemeyi amaçlıyor. “Sosyal medya platformları yanlış bilginin en çok yayıldığı mecralar” diyen Semercioğlu bu konu hakkında, “Platformların bilginin dağılımı ve dolaşımı konusunda ciddi bir sorumluluğu var. Bu anlamda atılacak her türlü adımın önemli olduğunu düşünüyoruz” görüşünde.

Teyit’de de bu yaklaşımı benimsediklerini söyleyen Semercioğlu, bu kapsamda sundukları uygulamaları şöyle anlatıyor:

“İnternet kullanıcılarının karşılaştıkları şüpheli bilgileri teyitleyebilecekleri kimi ipuçları ve detaylı yöntemleri #teyitpedia’da ve sosyal medya hesaplarımızda paylaşıyoruz. Vaka çalışması özelinde teyitçilik yöntemlerini anlattığımız Teyit Yolu serimiz bulunuyor. Benzer şekilde Teyitlendin bültenimizde de haftalık teyitlerimizi derlerken kimi ipuçlarını da veriyoruz.”

Yorum yazın