Grizu’nun son kurbanı Balıkesir Odaköy’deki maden işçileri oldu. Dün akşam Şentaş Madencilik’e bağlı ocakta yaşanan patlama 13 işçinin ölümüne 18’inin de yaralanmasına yol açtı. Aynı madende 2006’da yine grizu birikmesinin neden olduğu patlama 17 işçinin hayatına mal olmuştu. İstatistikler madenlerde kaza sonucu en fazla ölümün grizu patlamaları nedeniyle meydana geldiğini söylüyor. Türkiye halkı da bu kelimeye hiç yabancı değil. Peki sadece Türkiye’de her yıl onlarca insanın ölüm nedeni olarak gösterilen “grizu”nun ne olduğunu biliyor muyuz?
Sözlük anlamıyla grizu (ismi Fransızca’dan geliyor), kömür ocaklarında doğal sıcaklık ve basınçla ortaya çıkan bir gaz. Metan gazı ve havanın karışmasıyla oluşuyor. Yanıcı ve patlayıcı özelliğe sahip metan, kömürün ve onu çevreleyen kayaçların içinde sıkışmış halde bulunuyor. Kömür üretimi, bu gazın havayla karışmasına olanak verdiği için grizu oluşumuna da zemin hazırlıyor.
İTÜ Maden Fakültesi Maden Mühendisliği öğretim üyesi Prof. Gündüz Ökten’in verdiği bilgiye göre grizunun, bulunduğu ortamdaki havanın içindeki oranı yüzde beş ile 14’e ulaştığında patlama tehlikesi yaratıyor. Patlamanın gerçekleşmesi için grizunun en az 650-700 derecelik bir ısı kaynağıyla temas etmesi gerekiyor. O ısı kaynağı da çoğu kez, kömür ocaklarındaki kayaçları parçalamak için kullanılan dinamitler oluyor. Açık ateş, fazla ısınan yüzeyler, sürtünme veya elektrik ile oluşan kıvılcımlar da patlamayı tetikleyebiliyor. Patlama olması için ayrıca, havanın içinde oksijen oranınında yüzde 12’ni üzerinde olması gerekiyor.
Patlamanın şiddetini grizunun içindeki metan miktarı belirliyor. T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın yayınladığı “Madenlerde Grizu Tehlikesi” isimli broşüre göre en güçlü patlama, maden havasının yüzde 9,5 metan ihtiva etmesiyle meydana geliyor. Yüzde 15’in üzerinde metan ihtiva eden ortamlar ise, yanıcı ve parlayıcı özellik taşıyor.
• Öncelikle grizu gazı bulunan maden ocaklarında kullanılan elektrikli ekipman alev sızdırmaz olmalıdır. Çünkü havalandırması düzgün şekilde yapılan bir madende bile ani grizu salınımı sonucunda patlamalar olabildiği dünyada ve Türkiye’de daha önce görülmüştür.
• Alınması gereken diğer bir önlem ise metan birikiminin önlenmesidir. Madenin doğal yollarla değil mekanik yöntemlerle havalandırmasıyla sağlanması gereken bu önlem maden içerisindeki grizu oranını düşürüp oksijen miktarını arttırmak temeline dayanmaktadır.
• Tüm havalandırma önlemlerine rağmen her kömür madeninde grizu salınımı olmaktadır. Bu yüzden havalandırma önlemlerinin yanı sıra yeraltında açık alev, kibrit veya sigara kesinlikle bulundurulmamalıdır.
• Tutuşturucu etken olabilecek olan aydınlatmalar akülü lambalarla sağlanmalıdır.
*T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
