Taraf gazetesi 28-29 Ocak 2010 günü, 12 Eylül’ün kod adı olan Bayrak Harekatı belgelerinin “İlk kezTaraf’ta gün yüzüne çıkacağını” duyurdu. Gazete, Yazı İşleri Müdürü Yıldıray Oğur’un sıkıyönetim belgelerini incelediğini ve “12 Eylül’ün sararmış planları” yazı dizisinin 30 Ocak Cumartesi günü başlayacağını, “12 Eylül darbesinin hiç yayınlanmamış belgeleriTaraf’ta” başlığıyla,duyurdu.
Oysa Bayrak Harekatı’nın belgeleri bundan tam 22 yıl 4 ay önce, haftalıkYeniGündem dergisinde yayınlanmıştı. 13 Eylül 1987 tarihli derginin kapağında şu spotlar yer alıyordu:
“12 Eylül’de uygulanan gizli planı açıklıyoruz; Bayrak Harekatı – Yayınlanmamış belgeleriyle”
12 Eylül darbesinden yalnızca 7 yıl sonra ve henüz darbenin lideri cumhurbaşkanlığı görevini sürdürürken Tuğrul Eryılmaz ve Nihat Tuna imzasıyla yayınlanan “Bayrak Harekatı” haberini virgülüne dokunmadan yayınlıyoruz.
***
12 Eylül’de uygulanan gizli planı ilk kez açıklıyoruz
Bayrak harekatı(13-19 Eylül 1987 YeniGündem Dergisi)
“17 Haziran günü, genişletilmiş sıkıyönetim ve Milli Güvenlik Kurulu toplantısına katılan tüm komutanlar biraraya geldiler. Artık herkesin fikri oluşmuştu. Bir an önce harekat düğmesine basılması gerekiyordu. Genelkurmay Başkanı, kuvvet komutanları ve ikinci Başkanı çağırdı. Ve harekat emrini uzattı,
“Bütün ordu komutanlarına; Bayrak Planı ‘nın uygulamaya giriş günü 11 Temmuz, saati ise 04:00’dür.”
Bayrak Planı özel kuryelerle dağıtılmaya başlandı. ”
“8 Temmuz günü, Genelkurmay’•dan ikinci bir emir çıktı; Bayrak Planı uygulamadan kaldırılmıştır. Plan kolordulardan geri toplansın.”
“9 Eylül Salı. Ordu komutanlarından kolordu komutanlarına yansıyan Bayrak Planı’nın uygulama aşamalan devreye girdi. Birlik komutanlan toplanarak ‘Türkiye’de 12 Eylül günü 04.00 ‘ten itibaren bütün ülkeye yayılacak biçimde sıkıyönetimin başlatılacağı, askerlerin hazırlanması gerektiği ve tüm komutanların 04:00’ten itibaren radyoyu dinlemeleri’ emri verildi.”
M.Ali Birand’ın binlerce satan 12 Eylül kitabında adı sık sık bu biçimde geçen ve aslında 12 Eylül harekatının kod adı olan Bayrak Harekatı neydi, neleri içeriyordu?
Bayrak Harekat Plam
Eylül ayının başlarında ülkenin değişik yerlerindeki generaller, Çok Gizli olarak gönderilen Bayrak Harekat Planı’nın DURUM bölümünde şu değerlendirmeyi okuyorlardı:
“a. Siyasi Durum:
Ülkemizin içinde bulunduğu son derece önemli ekonomik siyasi ve sosyal sorunlar yanında, her geçen gün hızını biraz daha artıran anarşi, terör ve bölücülük devletimizin bekasını tehdit eden boyutlar kazanmıştır.
Ülkemizin mevcut sorunlarından başka yakın çevremizde her an silahlı bir çatışmaya dönüşebilecek ciddi gelişmeler cereyan etmesine rağmen bugüne kadar başta parlamento olmak üzere tüm siyasi partiler ve bazı anayasal kuruluşlar verimli ve uyumlu çalışma düzenine ısrarla girmeyerek ülkenin acil sorunlarına köklü önlemler almamış, yasaların uygulanmasında komünizim, faşizm ve şeriat düzeni gibi ideolojik tercihlere ağırlık vererek ülkeyi uçurumun kenarına getirmişlerdir.”
“1978’de kurulan ve iki kişiden oluşturulan “özel çalışma grubu” İkinci Başkan Saltık’ın emrinde uzun süredir BAYRAK PLANI’m hazırlıyordu. Planın ana hatları tamamdı. Ayrıntıların son aşamasına gelinmişti. Çalışmaların hızlandırılması ve özel grubun 6 kişiye çıkartılması kararlaştırıldı. Genelkurmay’da, ülkenin Başbakan veya yetkili durumundaki önemli bir kişisine suikast girişimi veya bölücü nitelikteki bir harekete karşı “Devleti Kurtarma” ve “Emniyet, Asayiş, Savunma” planları vardı. Böyle bir olay patladığında kim nasıl korunacak veya nereye götürülecek, nasıl sıkıyönetim ilan edilecek ve planların nasıl uygulanacağı çok ayrıntılı biçimde saptanmıştı.
Bayrak Planı, bu çok gizli planlardaki bazı bölümlerin alınması ve gerekli yeni eklerin yapılmasıyla ortaya çıkarılmıştı. Plana BAYRAK adı, ülkenin tek bir bayrak altında toplanması amaçlandığından verilmişti. Aslında kalınca olmamakla birlikte, temel noktaları 15 sayfayı geçmeyen ve belirli alarm aşamalarından geçip uygulamaya sokulabilen bir plandı. Gazetecilere nasıl ve nereden, kimin kart vereceğinden tutun, hangi fırınların işleyeceğine kadar hazırlanmış bir çalışma. Ancak bir günlük, yani duruma müdahale edilmesi öngörülen ve bu operasyon bittiği anda son sayfasına gelinen bir plandı. Askeri harekatın ötesinde hiçbir bilgi içermiyordu.”
M.Ali Birand, 12 Eylül, Sayfa: 200-201
Komutanlıklara gönderilen Bayrak Harekat Planı daha sonra 1) Dış Tehdit, 2) İç Tehdit ara başlıklarından sonra ikinci sayfanın başından şöyle devam ediyordu:
“Ülkemizde etnik grupların muhtemel ayaklanmalarının dış müdahaleleri de davet edebileceği, DOGU VE GÜNEYDOGU ANADOLU’dan kaynaklanan bölücü iç tehditin Yunanistan ve Kıbrıs Rumiarı ile birlikte Türkiye için büyük bir tehlike teşkil edebileceği, ayrıca Ülkemizde teokratik bir düzenin kurulmasına yeni İRAN yönetiminde her türlü desteği yapabileceği gözönünde bulundurulacaktır .”
Bayrak Harekat Planı, ordunun ne yapacağını da bu paragrafın hemen altında yer alan şu bölümle netleştiriyordu:
“TÜRK SİLAHLI KUVVETLERİ; Ülkenin bütünlüğünü korumak, milli birlik ve beraberliği sağlamak, siyasi ve sosyal sorunları kısa sürede kesin çözümlere ulaştırmak, iç savaşı ve kardeş kavgasını önlemek, devlet otoritesi ve varlığını yeniden tesis etmek ve demokratik düzenin işlemesine mani olan sebepleri ortadan kaldırmak maksadıyla G günü S saatinden itibaren, TÜRKİYE CUMHURİYETİN KARA, DENİZ ve HAVA Hükümranlık sahalarını dış tehdit ve tehlikelere karşı koruma görevini sürdürürken, TURKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ’ni ve HÜKÜMET İ feshederek ÜLKE YÖNETİMİ’ne Yüce TÜRK MİLLETİ adına el koyacak ve iç güvenlik ve düzeni sağlayacaktır.”
İcra safhası
Bu bölümde iç güvenliği sağlama vazifesinin iki safhada icra edileceği belirtilip G, yani harekat gününden iki gün (G-2) ve bir gün (G-1) önce ve harekat günü (G) neler yapılacağı bildiriliyordu:
“(1) Hazırlık sat1ıası: (G-2 günü) Hazırlık safhası bu emrin alınması ile başlar. Bu safhada gizlilik prensibine azami derecede riayet edilerek harekatın niyet ve maksadı, hazırlıkların aksamadan yürütülmesine yete cek kademedeki lüzum görülen ilgililere ve ast birlik komutanlarına, asgari ölçüde bildirilecektir.
G-1 günü ileri hazırlık durumuna geçilecektir.
İLERİ HAZıRLıK DURUM BAYRAK HAREKAT PLANI’nın uygulanması için son hazırlıkların yapılması ve harekatın niyet, maksat ve uygulanma şeklinin gerektirdiği kadar yeterli ölçüde ast kademeye duyurulmasıdır.
(2) İcra Safhası: (G günü S saati)
a) Dış güvenlik icra safhası: Radyodan ilk bildirinin yayınlanmasını müteakip emredildiğinde Genel Savunma Planı’nın (GESAP) uygulanmasını hazırlıklı bulunulacaktır.
b) İç güvenlik İcre safhası: G günü S saatinde emirle yönetime el konarak genel güvenliğin, can ve mal güvenliğinin ve kamu düzeninin sağlanması SİLAHLI KUVVETLERİN teminatı altına alınacak ve ülkede süratle asayiş ve emniyet tesis edilecektir.
…
İç güvenlik icra safhasında aşağıdaki hususlar sağlanacaktır:
…
(I) Kritik bölgeler ve Türk Silahlı Kuvvetlerine mukavemet etmesi beklenen kişiler, Silahlı Kuvvetlere mensup birliklerce kontrol altına alınacak, yasaklara ve emirlere her türlü direniş, münferit ve kitlesel hareketler müsamahasız bir şekilde, kesin bir kararlılıkla, sürat ve şiddetle kırılacaktır.
(III) Sorumluluk bölgesi içinde mevcut siyasi parti, dernek, sendika, meslek kuruluşları ile bunların yan örgütlerinin faaliyetleri durdurulacaktır. Bu teşekküllerin isim ve faaliyet gösterdikleri yerlerin adresleri Ek’tedir. İstisnasız hepsinin kapısı mühürlenecek ve kullanılıp kullanılmadıkları devamlı kontrol edilecektir. Bunlardan kayıt ve kuyudatına el konup suç unsuru aranacaklar Ek’de gösterilmiştir.
(IV) Parlamenter olan veya olmayan bütün partililer evlerinde göz altında bulundurulacak, dışarı her türlü irtibatları kontrol altına alınacaktır. Sorumluluk bölgesinde evinde göz altında bulundurulacak partililerle tutuklanacak parti mensuplarının isim ve adresleri Ek’dedir.
(V) Planın uygulanması ile birlikte otomatikman yakalanıp göz altına alınacak sendika, dernek ve meslek kuruluşları mensupları listesi Ek’de- ‘ dir. ”
“BAYRAK PLANI özel kuryelerle, ordu komutanlarına dağıtılmaya başlandığı sırada, 2 Temmuz günü Meclis’te güvenoylaması yapılacaktı … Erbakan geç saatlerde başlayan oylamada ünlü açıklamasını yaptı: ‘Şimdilik hükümeti kerhen destekliyoruz. Demirel hükümeti 214’e karşı 227 ile güvenoyu aldı.”
Aynı gece herkes oylamanın sonucunu tartışırken Genelkurmay Başkanı da durumu yakından izliyordu. Hükümet düşmüş olsa, müdahale belki de kolaylaşacaktı. Oysa şimdi yeni bir durum belirmişti.
Evren, ‘bu yeni durumu’ diğer kuvvet komutanlarıyla değerlendirdi:
“Galiba erteleme. gerekecek. Yeni güvenoyu almış bir hükümeti güvenoylamasıdan dokuz gün sonra düşürürsek, CHP düşüremedi, arkasına orduyu alıp birlikte düşürdü derler.”
“Yüksek Şura toplantısı da yaklaşıyor,”Şura tilüdahaleden sonra olursa, tayin ve terfileri gerçekleştirmek güç olur. Dondursak daha başka yorumlar yapılır…”
“Komutanım, OECD borç erteleme görüşmeleri de 22 Temmuz’a bırakıldı. Önceden yapılacak bir askeri müdahale birçok ülkenin hiç değilse bir süre çekimser davranmasına yolaçabilir.”
Evren toplantının sonunda kararını açıkladı: “ … Bu kadar sabrettik. biraz daha bekleyelim.”
Müdahalenin ertelenmesi Ağustos ayı sonunda Deniz Kuvvetleri Komutanı olan Bülend Ulusu’nun hayatım da etkileyecekti. Aslında Ulusu’nun durumu da, eıteleme tartışmalan sırasında konu olmuştu. Süresinin uzatılması birçok dedikoduya yol açabilirdi … BAYRAK PLANI uygulamadan kaldırılmıştı.”
M.AIi Birarıd, 12 Eylül, Sayfa: 211-214
Gerekirse hava desteği
Bayrak Harekat Planı’nın Koordinasyon altbaşlığıyla 31 madde halinde yayınlanan bölümün teknik olmayan bazı önemli ve ilginç maddeleri şöyleydi:
“1) Harekat bütün Türk Silahlı kuvvetleri mensupları tarafından üstün bir disiplin anlayışı ve vatanseverlik duyguları ile İcra edilecek, tahribata meydan verilmeyecek, hiç bir TSK mensubunun disiplinsiz davra nışına müsaade edilmeyecek, tesbit edilenler hakkında derhal yasal işlem yapılacaktır. Silahlı kuvvetler içinde yönetime el koyma harekatına karşı olan subay ve assubaylar tutuklanacak, bu yönde en ufak emare gösteren birlik erleri diğer birliklere dağıtılıp silahsız hizmetlerde kullanılacak ve haklarında yasal işlem yapılacaktır.
2) Sıkıyönetim idaresine karşı her türlü fesat ve mukavemet kesin ve kararlılıkla, sürat ve şiddetle kırılacaktır. Gerektiğinde bu gibi bastırma operasyonları için hava kuvvetlerinden destek talep edilecektir.
3) Emniyet ve asayişin temini için Milli Güvenlik Konseyi ve Sıkıyönetim Komutanlığı tarafından konan yasak ve önlemlere uymayanlara karşı tereddütsüz silah kullanılarak Devlet otoritesi tesis ve idame ettirilecektir. Hiçbir şekilde yağma, talan, haksız iktisap, gasp, milli serveti tahrip vs. gibi olaylara meydan verilmeyecektir.
5) Asayiş ve emniyetin sağlanmasında azami derecede hassas davranılacak, bölgede muzır faaliyette bulundukları bilinen veya belirlenen, şüpheli veya yeni idareye karşı direniş beklenen, bu yönde çeşitli gizli yöntemlerle faaliyet gösteren kişiler ast komutanlıklarca bu emrin alınması ile birlikte ikinci bir emre kadar gözaltına alınacakdır. İlk safhada bu maksada hizmet için hazırlanan göz altına alınabileceklerin listesi Ek’ dedir.
8) Halkın ihtiyaçlarını karşılamada Silahlı kuvvetler ve diğer kamu kuruluşlarının tüm imkanları kullanılacaktır.
9) Halkla ilişkilerde ve hizmetlerin ifasında ayırım yapılmayacak TARAFSIZ BİR YÖNETİM uygulanarak silahlı kuvvetlere olan güvenin artınlmasına özen gösterilecek ve her fırsatta harekatın hiçbir partiye karşı olmadığı açıklanacaktır.
10) Polis ve öğretmenlere özel bir önem atfedilecek, aşırı uçlara mensup kamu görevlileri devamlı olarak takip ve tesbit edilecek, muzır faaliyetleri tesbit edilenler derhal görevden alınacaktır.
14) Bu emrin alınması ile birlikte siyasi suçlardan tutuklu bulunan kişilerin, mahkemelerden delilsizlik sebebiyle ahliye kararları çıksa dahi, ikinci bir emre kadar tutukluluk halleri devam ettirilecektir.
Sansür kurulu
28) Aşırı uçların yayın organı olan gazete, dergi, mecmua ve kitapların yayını Sıkıyönetim komutanlığınca yasaklanacaktır. Bu yasağın ve dağıtımlarının takip ve kontrolü bütün görevlilerce yapılacak ve yasağa uymayanlar tutuklanacaktır.
30) Harekatın hedefinin saptırılınası yönünde yapılacak maksatlı propagandalara meydan vermemek ve yapılanları etkisiz hale getirmek ve olumsuz kamuoyu oluşturmak üzere bölgede yayınlanan gazete, dergi ve diğer yayın vasıtaları Ordu Sıkıyönetim Karargahı’nda teşkil edecek bir SANSÜR KURULU tarafından sansüre tabi tutulacaktır.”
Bahar 1980 Güvenlik Önlem Planı
Bayrak Harekat Planı ‘nda sık sık atıfta bulunulan bir plan daha vardı:
Bahar-1980 Güvenlik Önlem Planı. Bu plan muhtarlardan Milli istihbarat Teşkilatı’na, İçişleri Bakanlığı’ndan ordunun kendi imkanlarına kadar işbirliği yapılarak hazırlanmış istihbarat ekleri açısından çok önemliydi. Çünkü Bayrak Harekat Planı’yla birlikte birliklere gönderilen bu raporda yeralan bilgilere dayanılarak arama ve tutuklama eylemlerine girişilmişti. Bu eklerde (ya da plandaki deyimiyle lahikalarda) bütün siyasi parti il ve ilçe yöneticilerinin ad ve adresleri, sendikaların adresleri, sol, ülkücü, akıncı ve öğrenci diye tasnif edilmiş dernek adresleri, meslek kuruluşları yöneticilerinin iş ve adresleri, her bölgedeki şüpheli şahıs ve şüpheli umuma açık yerlerin ad ve adresleri vardı. Bununla da kalınmamış sempatizan ya da militan diye lise öğrencileri de istihbarat eklerinde yerlerini almışlardı. Eklerde isimlerin yanısıra “talebeler” diye maddeler ve adres yerine “en üstteki üç daire” gibi tanımlamalar yer alıyordu. “Kızlı erkekli grup” maddesinin karşısında adres olarak “Kliniğin yanındaki salon “un gösterilmesi çok şaşırtıcı olmuyordu. Yine öğrenciler bölümünde İGD’li olarak gösterilen ilkokul öğrencisinin adını okumak da olasıydı.
Gecekondulara ilişkin lahika da oldukça ayrıntılıydı. Semtin isminin hemen altında konut miktarı, nüfus miktarı, cinsel durum, etnik durum, kültür durumu, mesleki durum, altyapı durumu, ideolojik durum, örgütlerin etkin olduğu mahalle ve semtler ve nihayet din ve mezhep durumu yer alıyordu.
Yani Bayrak Harekatı için kullanıIan Bahar Planı bilgileri 12 Eylü/’den çok uzun süre önce hazırdı.
İşte son kez 9 Ağustos 1980 tarihinde Genelkurmay’dan çıkan emirle 12 Eylü/’de uygulamaya sokulan Bayrak Harekat Planı ve sık sık atıfta bulunduğu Bahar Planı esas metinlerinden yaptığımız geniş alıntıların da gösterdiği gibi oldukça teknik planlardı. 9 Ağustos günü Ankara’da Genelkur•may’da esen havayı M. Ali Birand’• ın ağzından aktaralım:
“Kuvvet komutanları teker teker Genelkurmay Başkanı ‘nın yanına girerlerken, herkeste rahat bir nefes al•manın verdiği memnuniyet vardı, Bayrak Planı Temmuz ayının başında ordunun üst kademelerine dağıtılmış, ardından emir iptal edilince geri toplatılması gerekmişti. Geri toplama kararı çok nazik bir konuydu. Bu ne•denle de plan bazılarının ellerinde kalmış ve bu işin üzerine pek düşülmemişti. Oysa Askerı Şura kararıyla elinde plan olanlardan bazıları da emekliye sevk edilmişlerdi. İster istemez Genelkurmay’ın kaygısı, emekliliğin getirdiği bir kırgınlık veya sinirlenme sonucu Bayrak Planı ‘mn hükümete sızdırılması, hatta basına verilmesiydi. Oysa tam tersi olmuş, emekli olanlardan bir bölümü getirip elleriyle planı geri vermiş, bir diğer bölümü ise özel kurye ile yollamıştı, Bu tutum Türk askerinin en alıngan olduğu anda dahi disiplin dışına çıkmadığını göstermesi açısından son derece ilginçti. Bu örnek tutumu gösterenler müdahaleden sonra ödüllendirildi. Bunlara bakanlık veya genel müdürlük verildi. Sadakatieri yanıtsız kalmadı. “
Tuğrul Eryılmaz – Nihat Tuna
