Onyomoni, yaygın kullanımıyla alışveriş bağımlılığı, kişinin duygu duruman bağlı olarak kontrolsüz ve aşırı alışveriş yapması anlamına geliyor. Özellikle kişinin üzgün ya da mutsuz olduğu durumlarda tetikleniyor. Kişi ruhsal durumunu para harcayarak dengelemeye çalışıyor. Çünkü alışveriş, mutluluk ve canlılık hissi veren serotonin ve depomin salgılamasına neden oluyor.
Onyomani, alkol, sigara gibi sağlığı doğrudan etkileyen bir bağımlılık olmasa da kişinin aile yaşamında, iş hayatında ve ekonomik anlamda büyük sorunlar yaşamasına neden olabiliyor. ABD’de 2021’de yapılan geniş çaplı bir araştırmada, alışveriş bağımlılarının yüzde 58’inin büyük borç altında yaşarken, yüzde 42’si borcunu hiç ödeyemediğini ortaya koydu. Alışveriş bağımlılarının yüzde 33’ü alışverişleriyle ilgili olarak arkadaşlarından ve ailesinden eleştiri alırken, yüzde 45’i yaptığı harmadan pişman oluyor, suçluluk duyuyor.
Alışveriş alışkanlığınızın ne boyutta olduğunu merak ediyorsanız kendinize soracağınız birkaç soru ile alışveriş bağımlısı olup olmadığınızı anlayabilirsiniz. Uzman Klinik Psikolog Özlem Odabaşı’na göre aşağıdaki sorulara “evet” yanıtı veriyorsanız siz de alışveriş bağımlısı olabilirsiniz.
– İhtiyacınız yokken bile bir şeyler alıyor musunuz?
– Alışveriş yaparken kendinizi kontrol etmekte zorlanıyor musunuz?
– Maddi olarak sizi zorlasa da alışveriş yapmaya devam ediyor musunuz?
– Alışveriş amaçlı online sitelerde ya da alışveriş merkezlerinde çok fazla vakit geçiriyor musunuz?
– Alışverişe normalden fazla anlam yüklüyor musunuz?
Tetikleyici neden ne?
Uzm. Klinik Psk. Özlem Odabaşı
Özlem Odabaşı’na göre bağımlı olduğunu düşünen insanların tedaviye, bu eyleme neden olan faktörü bulmakla başlanması gerektiğini dile getiriyor. Tetikleyici neden, farklı birçok rahatsızlığa dayanabilir. Uzman psikilog en çok rastlananların depresyon, düşük benlik kaygısı, sosyal kaygı ve statü kaygısı olduğunu söylüyor.
Psikolojik sebepler dışında da insanları alışverişe sürükleyen tetikleyiciler olduğunu belirten Odabaşı, alışveriş siteleri, indirimler ve sosyal medyanın bu konuda önemli bir rolü olduğuna inanıyor. Pandemi döneminde insanların evlere kapanmasıyla alışveriş bağımlılığı kaynaklı danışanlarının çoğaldığını belirten Odabaşı, bazı insanların boşlukta kaldığında sadece can sıkıntısından alışveriş yaptığını da gözlemlemiş.
Alışveriş bağımlısı olduğunu söyleyen D.B.‘ye (23) göre indirimler, bu dürtüyü yaşayanlar için karşı koyulamaz bir bahane. Tek bir şeye ihtiyaç duyarken çoğu zaman birçok şeyi aynı anda satın aldığını dile getirirken, minimum harcama limitli indirim kuponu ya da ikinci ürüne uygulanan indirim gibi tuzaklara kolayca kapılabildiğini belirtiyor. Bu nedenle hiç kullanmadığı bir kıyafet yığınına ise alışveriş eğiliminin pandemi döneminde arttığını belirtiyor.
Alışveriş ve haz
D.B. alışveriş bağımlısı olduğunu kabul ederek bir süre tedavi görmüş: “Bağımlı olduğumu biliyorum. Ancak terapi sürecinde alamadığım ürünler içimde kaldı ve bunun beni daha çok yıprattığını düşündüm. Bu nedenle terapiyi bıraktım” diyor. Aşırı alışveriş nedeniyle maddi sorun yaşamadığını belirten D.B. ileride terapiye başlayabileceğini söylüyor.
Uzmanlara göre alışveriş haz veriyor ve bu hazzı sürekli tekrarlama isteği bağımlılığa neden oluyor. Her hafta en az altı yedi ürün aldığını dile getiren üniversite öğrencisi İ.T. (23) alışveriş isteğine engel olamadığını belirtiyor: “Her alışverişten haz alıyorum ve bu hazzı tekrar yaşamak istiyorum” diyor İ.T.. Bir ürünü alamadığında ya da stok tükendiğinde çok sinirlendiğini ve moralinin bozulduğunu belirtiyor.
“Terapi en doğru çözüm yöntemi”
Uzman Psikolog Özlem Odabaşı, bu bağımlılıktan kurtulmak için en makul yolun terapi olduğunu savunuyor.
Danışanlarında öncelikle bir farkındalık oluşturmayı amaçlayan Odabaşı’na göre ilk hedef, alışveriş yapmaya kişiyi neyin teşvik ettiğini bulmak. Odabaşı, tetikleyici sebebi bulduktan sonra bir danışanın bağımlılıktan kurtulma sürecini kişinin direncine bağlı olduğunu söylüyor.
Bağımlılığın önemli ekonomik ve psikolojik sorunlara neden olduğunu dile getiren Odabaşı, en kısa sürede önlem alınması gerektiğini savunuyor. Terapi dışında da alışveriş bağımlılığından kurtulmak isteyenler için kişilerin ilgilerini başka yöne çevirebilecekleri hobi edinebileceklerini dile getiren Odabaşı, bağımlılık ile mücadele eden insanların çevrelerinde onları alışverişe teşvik edecek kişilerden de uzak durmasını tavsiye ediyor.
