Ekonomi Gündem Koronavirüs günlüğü

Üstüne para alarak petrol satın almak?

Yazan: Burak Orhan
ABD menşeli ham petrolün merkezi olan Teksas'ta yer alan petrol çıkarma tesisinden bir görünüş (Fotoğraf: pixabay.com)

İktisatçı Ege Yazgan ham petrolün fiyatının eksilere düşmesini petrol alım kontratlarının üretimden önce yapılmasına ve bu kontratların piyasada alınıp satılmasına bağlıyor. Kontrat tarihi geldiğinde petrol almak istemeyen yatırımcı, kontratı zararına da olsa elinden çıkarmak istiyor.

Dünyayı saran koronavirüs salgını petrol piyasasını da etkiledi. Koronavirüs tedbirleri kapsamındaki kısıtlamalar nedeniyle oluşan durgunluk petrole olan talebin azalmasına yol açtı. Üretilerek piyasaya arz edilen petrol miktarına nazaran oldukça yetersiz kalan talep nedeniyle kapitalist ekonomik düzen kriz yaşıyor. Öyle ki 20 Nisan akşamı Amerika Birleşik Devletleri (ABD) menşeli ham petrolün birim fiyatı eksi değerleri gördü. Yani o sırada petrol alındığında, karşılığında ödeme yapmak yerine birim başına 40 dolara kadar üzerine ödeme alınabilmesi mümkün oldu.

Tüketiciler ise petrol piyasasında yaşanan dikkat çekici gelişmeleri anlamlandırmakta zorlanıyor. Bununla birlikte konuyla ilgili fazlasıyla bilgi kirliliği mevcut. İstanbul Bilgi Üniversitesi Finansal Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Ege Yazgan, petrol piyasasında yaşanan krizin vadeli kontratlarla ilgili olduğunu söylüyor.

Prof. Dr. Ege Yazgan (Fotoğraf: bilgi.edu.tr)

Vadeli piyasada ileride belli bir fiyattan belli bir malı alma taahhüdü yapıldığını belirten Yazgan, gelecekte alınacak petrolün kontratının şimdiden belli bir fiyattan yapıldığını ve bu kontratın piyasada alınıp satıldığını ifade ediyor. Yazgan, bu kontratları alarak elinde tutanların kontratta yazan tarih geldiğinde artık o petrolü almak ve aynı zamanda şu anda o kontratı taşımak da istemedikleri için, kontratın fiyatının sıfıra kadar düştüğünü söylüyor.

Yazgan’ın tarif ettiği üzere, önce “Bu kontratı bedava almak ister misiniz?” denildi, sonra almak isteyen olmayınca da “Üstüne para da veririm.” şeklinde bir teklifte bulunuldu. Böylece vadeli piyasalarda yakın vadeler için olan kontratların fiyatları eksi 40 dolara kadar düştü.

Yazgan, kontratı almak isteyenlerin, o kontratı alarak kontratta yazan tarihte o petrolü fiziki olarak alma taahhüdünün altına girdikleri için üzerine belli bir para da alacaklarını söylüyor. Negatif fiyatı bu şekilde tanımlayan Yazgan, bu durumun ABD vadeli piyasasında bulunan petrol için geçerli olduğunu belirtiyor ve Brent petrolde fiyatların hâlâ pozitif ama düşük seyrettiğini ekliyor.

Petrol fiyatlarındaki yüksek düşüşü ise koronavirüs salgınından kaynaklanan talep düşüşüne bağlıyor Ege Yazgan. Bu düşüş nedeniyle önceden alınmış kararlarla üretilen miktarlardaki petrole gerek kalmadığını söyleyen iktisatçı, bu kontratların uzun zaman önce bunların olacağının bilinmediği zamanlarda yapılmış olduğunu hatırlatıyor. Buradaki işlemlerde petrol üreticisine sipariş vermenin söz konusu olmadığını ifade eden Yazgan, bu kontratları satanların petrol üreticisi olmadığına dikkat çekiyor. Finansal piyasada alınıp satılan bir kontrat var ve kontratta yazan tarih geldiği zaman o mal alınmak zorunda. Yazgan, alıcının petrolü sözleşmenin vadelendiği tarihte alıp kullanmak ve saklama maliyetine de katlanmak istememesi nedeniyle fiyatın bu seviyelere geldiğini söylüyor.

Yazgan’a göre ekonomik kriz nedeniyle petrole bir süre daha talep olmayacak ve bu yakın vadeli kontratları etkileyecek. Ancak örneğin, Temmuz 2020 vadeli kontratlar için fiyat “negatif” seviyesinde olmayacak ama fiyatlar uzunca bir süre düşük kalmaya devam edecek.

Benzin fiyatlarındaki 8 kuruşluk indirimin de petrol piyasasındaki düşüşle bağlantılı olduğunu ifade eden Yazgan, hammaddesi petrol olan her üreticinin maliyetinin azaldığını söylüyor. Ancak bu durum benzincide petrolün bedavaya satılacağı anlamına gelmiyor. Çünkü Türkiye’de benzin fiyatını etkileyen vergi gibi başka faktörler de bulunuyor.

Yorum yazın