Tek kuruşumuz yok!

Geçenlerde İstanbul’da 13 şubesi olan büyük bir alış-veriş merkezinin süpermarket kısmından poşet çay satın aldım. Yaklaşık 15 dakika, aldığım ürünün ücretini ödemeyi bekledikten sonra, kasiyer kutunun üzerindeki barkodu okuttu; 4 lira 99 kuruş. Beş lira verdim ve kasa bölmesinde müşterilerin ödemesi gereken tutar ve para üstünü gösteren ekrana gözüm ilişti; Toplam: 4.99, Nakit: 5.00, Para Üstü: 0.01 yazıyordu. Orada sıfırdan büyük bir rakam, adeta bana bekleyip para üstünü almam gerektiğini söylüyordu. Bu sesi dinledim ve bekledim paramın üstünü. Kasiyer diğer müşterinin ürünlerini okutmaya yeltenince, para üstü vermediğini söyledim. Daha sonra fişin üzerindeki 0.01’i yani bir kuruşu gösterdim. Önce garip bir ifadeyle yüzüme baktı ve “Bir kuruş piyasada yok, basılmıyor. Ben nereden bulayım bir kuruşu… Kendinizde misiniz beyefendi?” dedi.
Şimdiye kadar kendimi hiç bu kadar “kendimde” hissettiğimi hatırlamıyorum. Bir kuruşun olmadığını söylerken, fiyatlandırmalarının neden bu para birimine göre olduğunu sorduğumda mağaza müdürünü çağırdı. Bu arada kasada bir kuruş para üstü almayı beklediğimi gören diğer müşteriler de bana sinirli sinirli bakmaya başladı. Müdür ile de kasiyerle yaptığım konuşmanın aynısını yaptım. Ama çözümü bana beş kuruş vermekte buldu. Halbuki tek suçum ne eksik ne fazla almak istemeyişimdi. Daha fazla uzatmamak adına marketten ayrıldım. Ve düşündüm ki; şimdiye kadar her markete gittiğimde bir, iki, üç… kuruş “hep” artıyordu ama “hiç” almıyordum. Küçük bir hesap, para üstünden artan ve alınmayan bir kuruşlardan 13 şubesi olan bir marketin yılda 280 bin lira haksız kazanç elde edebileceğini gösteriyor.

35 milyon kuruş

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası İletişim ve Dış İlişkiler Müdürü Yücel Yazar, “Bir kuruş Türkiye’de yok mu?” sorusunu yanıtlarken öncelikle Türkiye’de banknot basma yetkisinin kamu otoritesi olarak Merkez Bankası’na ait olduğunu, madeni para basma yetkisinin ise Hazine Müsteşarlığı’nda olduğunu belirterek söze başlıyor ve ardından banknot ve madeni paraların piyasaya dağılımını yaptıklarını, bir kuruşları dağıtmaya hâlâ devam ettiklerini ifade ediyor. Türkiye’deki en küçük para biriminin “bir kuruş” olduğuna değinen Yazar, “Kuruşlar devreye girdiğinde başbakanımızın da her fırsatta söylediği ‘kuruşunuza sahip çıkın’ kampanyamızdı. Kuruş kullanarak yuvarlamaların da önüne geçmeyi hedefledik” diyor.

Türkiye’de madeni para basma yetkisi Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğüne ait. 1996 yılından beri Darphane Dairesi Başkanı olan Hasan Akkaya, bir kuruşun piyasaya çıktığı 1 Ocak 2009’dan bugüne 35 milyon adet basıldığını ve hâlâ basılmaya devam edildiğini söylüyor. Verilen rakamlara göre Türkiye’de iki kişiye bir kuruş düşüyor.

Bankalarda da yok!

Tüketici Örgütleri Federasyonu (TOFED) Genel Başkanı Fuat Engin, tüketicilerden yalnızca süpermarketlerde değil, bankalarda bile bir kuruş para üstlerinin ödenmediği yönünde şikayetler aldıklarını dile getiriyor. TOFED Genel Başkan Yardımcısı Ömer Keser ise, bir kuruş para üstünün müşterilere verilmemesinin tüketici hakları ihlali olduğuna dikkat çekerek, “Fiyat etiketlerini 2,99 veya 3,99 vb. oranlarda belirleyen bir işletmenin en basit haliyle böyle bir tedbiri alması elzemdir. Küsuratlı fiyatlar belirleyerek tüketiciyi ikna etmeye çalışan firmalar söz konusu para üstüne gelince aynı hoşgörüde olamayabiliyor.” diyor.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından tedavüle konulan bir para biriminin kullandırılmaması gibi bir durumun söz konusu olamayacağına değinen Keser, “Bir kuruşlar tüketiciye verilmediği takdirde bunların toplamında ciddi bir miktarın ortaya çıkacağını” belirterek bunun ayrıca haksız ve vergilendirilmemiş bir kazanç olacağını söylemenin de mümkün olduğunu ifade ediyor. Keser, tüketicilere de para üstü konusunda duyarlı davranmaları çağrısı yapıyor.