İstanbul Bilgi Üniversitesi bünyesinde kurulan Prof. Dr. Murat Sertel İleri İktisadi Araştırmalar Merkezi (MSİİAM) bugün YÖK Başkanı Yusuf Ziya Özcan’ın katılımıyla düzenlenen bir toplantıyla faaliyete geçti. Merkez, Türkiye’deki ilk ve tek deneysel iktisat laboratuvarı olan İstanbul Bilgi Ekonomi Laboratuvarı’nı da (BELİS) bünyesinde bulunduruyor.
Toplantıda 2007 Nobel Ekonomi Ödülü’nün sahibi Prof. Dr. Eric Maskin, “Mekanizma Tasarımı: Sosyal Hedefler Nasıl Uygulanır” başlıklı bir konuşma yaptı. Toplantının ilk konuşmacısı, MSİİAM üyelerinden ve Review of Economic Design dergisi editörü Prof. Dr. Semih Koray, Prof. Murat Sertel’in ekonomi bilimine yaptığı katkılardan söz etti. Koray’ın ardından kürsüye gelen yine MSİİAM üyelerinden Barcelona Özerk Üniversitesi öğretim üyesi ve Experimental Economics dergisi editörü Prof. Dr. Jordi Brandts ekonomi araştırmaları içinde deneysel ekonomik araştırmaların yerini anlattı.
İşçi girişimleri
Rektör Prof. Dr. Halil Güven’in açılış konuşmasının ardından söz alan Prof. Murat Sertel’in çalışma arkadaşı Prof. Semih Koray, 2003 yılında geçirdiği kalp krizi sonucunda aramızdan ayrılan Sertel’in ekonomik denge kavramının içine sosyal sistemle ilgili dinamikleri katmaya yönelik uluslararası düzeyde çalışmalar yaptığını anlattı.
Ekonomik-sosyal mekanizma tasarımı konusunda pek çok bilimsel yayını bulunan Prof. Sertel’in çalışmalarının merkezinde yer alan konulardan biri de endüstriyel demokrasi ve işçi girişim şirketleriydi. Semih Koray, Sertel’in bu konuyu mülkiyet haklarını yeniden tanımlayan bir yaklaşımla ele aldığını ve “işbirlikçi olmayan davranışların biraraya gelmesiyle işbirlikçi bir yapının kurulabileceğini” düşündüğünü söyledi.
Deneysel ekonomi
Toplantının Madrid’ten gelen konuşmacısı Jordi Brandts ise sosyal olayları anlayabilmek için “deney”in de kullanılması gereken araçlardan biri olduğunu ifade ederek ekonomik alanda da laboratuvar deneyleri, saha deneyleri ve doğal deneyler yapılabileceğini anlattı. Doğal deneylerin, göç, savaş, kriz veya doğal afet gibi beklenmedik olaylar sonucunda ortaya çıkan sonuçları gözlemlemekle mümkün olabileceğini söyleyen Brandts, laboratuvar deneylerinin ise kontrollü bir ortamda tekrarlanabilir sonuçlar ortaya çıkartabildiğini vurguladı.
Saha deneylerinin de yalnızca gerçek piyasalar ve gerçek şirketlerle yapılabilmesi nedeniyle pek tekrarlanabilir olmadığına dikkat çeken Brandts’a göre özellikle piyasa analizleri ve mekanizma tasarımı konularında deneysel ekonomi laboratuvarlarından yararlanmak mümkün. Çünkü bu laboratuvarlarda gönüllü deneklerle, gerçek dünyanın basitleştirilmiş modellemelerinin defalarca test edilebilmesi, heyecan verici ve beklenmedik sonuçların elde edilmesinin yolunu açabiliyor.
Ekonomide mekanizma tasarımı
Toplantının Nobel Ödüllü konuşmacısı Prof. Eric Maskin ise konuşmasına ekonomik tasarım teorisinin bir mühendislik çalışması olduğunu belirterek başladı. Maskin, birçok iktisat teorisinin var olan yapıları anlamaya, açıklamaya yönelik çalıştığını, ekonomik tasarım teorisinin ise bunlardan çok farklı olduğunu anlattı. Tasarım teorisinin işi tam tersine çevirdiğini; öncelikle elde edilmek istenen sonucu ortaya koyup, daha sonra da bu sonuçları ortaya çıkartacak kurumların tasarımı üzerinde çalıştığını vurguladı. Konuşmasını üç ayrı örnek üzerine kuran Maskin’e göre mekanizma tasarımı sayesinde ortaya çıkartılacak en verimli ve optimum sonuçların örneklerini gelecekte daha fazla görebileceğiz.
Pastanın “büyük” dilimi
Ülkeler arasında küresel ısınmayla ilgili karbon emisyonunun azaltacak anlaşmalar veya finansal krizlerin atlatılması için gereken anlaşmalar için mekanizma tasarım teorilerinin kullanılabileceğini vurgulayan Maskin, mekanizma tasarımının en temel örneği olarak bir annenin iki çocuğu arasında bir pastayı paylaştırmasını gösterdi. Anne pasta yaptığında iki çocuğun da pastanın en büyük parçasını almak isteyeceğini, annenin ne kadar hakkaniyetli bir bölüşüm yapsa da çocukların “en büyük parçayı aldıkları” konusunda tam tatmin olmayacağını söyleyen Maskin, bu tatminsizliğin çok eski bir sorun olduğunu ama bir o kadar da eskiye dayanan bir çözümü olduğunu anlatarak sözü Tavrat’a bağladı. Tevrat’ta anlatılan Lut ve İbrahim arasındaki tarla paylaşımı öyküsüne atıfta bulunan Maskin, her iki çocuğun da aldığı parçanın en iyi parça olduğuna inanması için annenin bir çocuğa pastayı kestirmesi, diğerine ise ilk parçayı seçme hakkını vermesi gerektiğini söylüyor. Böylece pastayı kesen çocuk ilk seçme hakkı diğerinde olduğu için her iki parçayı da mümkün olduğunca eşit kesecek veya en azından bu konuda emin olacak, diğer çocuk ise her durumda en büyük parçayı alacak veya aldığına inanmış olacak. Maskin, “İşte” diyor, “Mekanizma tasarımının temel prensipleri burada ortaya çıkıyor. Ancak burada da önemli olan, mekanizma tasarımcısı ile katılımcılar arasında bir uyum sağlanmasıdır.”
Maskin’e göre ekonomide verimliliği ve optimizasyonu sağlamak için savunma harcamalarından, otoyollara, güvenlikten eğitime kadar pek çok konuda bu temele dayanan, ancak çok seçenekli ve daha karmaşık sosyal mekanizmalar tasarlanabilir ve toplumlarda birbiriyle zıt görünen tercihler bu mekanizmalar sayesinde biraraya getirilerek kaynakların en etkin kullanımının yolunu açabilir.
Murat Sertel, 1942’de doğdu, 1963’te Robert Kolej’in ekonomi bölümünü bitirdi. 1966’da Oxford’u, 1971’de MIT’yi bitirerek doktorasını aldı. ABD, Belçika, İsrail. Hollanda gibi ülkelerde ve Boğaziçi Üniversitesi’nde öğretim üyesi olarak çalıştı. 2003’te kaybettiğimiz Prof. Dr. Murat Sertel’in, uluslararası saygınlığı olan bilim dergilerinde 80’i aşkın makalesi ve sekiz kitabı yayınlandı.
Sertel; önde gelen bir çok bilimsel kuruluşun üyesi, sayısız bilimsel toplantının düzenleyicisi ve çok sayıda bilimsel derginin de editörüydü. Bunlar arasında kurucusu ve başkanı olduğu Center for Economic Design (İktisadi Tasarım Merkezi) ile kurucusu ve başeditörü olduğu Review of Economic Design (İktisadi Tasarım Dergisi), bu sahanın önde gelen kurumu ve yayın organıdır. Sertel’in çalışmalarının odağını “iktisadi tasarım” oluşturmaktadır. Sertel ‘in bu sahadaki çalışmaları çok geniş bir yelpazeye yayılmıştır. Mülkiyet hakkı tasarımının nadir örneklerinden biri olan “işçi şirketleri“ kavramı, varlığını ona borçludur. Sertel, bugün sosyal seçme kuramı yazınında “majoritarian compromise” olarak bilinen “çoğunlukçu uzlaşı” adlı seçim sisteminin de mucididir. iktisadi tasarım kavramı bilimsel yazındaki varlığını Murat Sertel ‘e borçludur. Bugün iktisadi tasarımın sahasında kalan konular üzerinde Sertel ‘den önce de yapılmış çalışmalar vardır. Bununla beraber, bu çalışmaları belirli bir perspektife yerleştiren ve buna iktisadi tasarım adını veren kişi de Murat Sertel ‘dir.
