29 Mart tarihinde yapılan yerel seçimler, hiç kuşkusuz bu zamana kadar en çok tartışılan seçimlerden biri oldu. Sandıkların açılmaya başlamasıyla beraber, bazı bölgelerde yaşanan elektrik kesintileri, seçim bilgi sisteminin çökmesi, sandık kaçırma girişimleri “Seçime hile karıştı” iddialarını da beraberinde getirdi. Sonrasında yakıldığı iddia edilen ve çöp kutularından çıkan oy pusulaları da bunlara eklenince yaklaşık 20 ilde, çeşitli partilerden seçim sonuçlarına itirazlar geldi. Birçok ilde oylar yeniden sayılmaya başlandı. Yaşanan tüm bu gelişmelerin ardından, Türkiye’de var olan seçim sisteminin yanlış olduğu, “yolsuzluk ve hile” ihtimallerinin en aza indirgenmesi için farklı bir seçim sistemine geçilmesi gerektiği tartışmaları başladı. Farklı bir seçim sisteminden kastedilen ise “elektronik oylama”ydı. Birçok ülkede kullanılan bu sistemde yüzde yüz güvenilirlikten söz edilmese de, sandık yolsuzluklarının önemli bir ölçüde önüne geçmenin mümkün olduğu söylendi. Yerel seçimlere “hile” karıştığını iddia eden ve bunun da elektronik oylamaya geçişle en aza indirgenebileceğini düşünen CHP İstanbul İl Başkanı Gürsel Tekin, böyle düşünen isimlerden biri. Tekin, Türkiye’deki oy verme ve sayma sisteminin yolsuzluğa fazlasıyla açık olduğunu hatırlatarak, elektronik oylamada da yolsuzluklar yaşanabileceğini ancak bu riskin şu an yapılabilenlerin milyonda biri olacağını vurguladı.
Tercih edilen elektronik uygulama
Seçim hilelerine çare olarak gösterilen ve çeşitli ülkelerde uygulamaya konulan elektronik oylama siteminde, alışık olduğumuz kağıt oy pusulaları yerini çeşitli aygıtlara bırakıyor. Bu aygıtlarda toplanan oylar yine bu aygıtlarla değerlendiriliyor. Bu sistemin tercih edilmesinin altında ise, seçim maliyetlerini azaltmak, seçim sürecini hızlandırmak, seçim sonuçlarını belirleme ve duyurma hızını artırmak, yolsuzlukları önlemek ve seçime katılımı artırmak gibi nedenler yatıyor. Yani, seçimlerde birtakım sebeplerden ötürü oy kullanamayan insanlar da, bu sistemle birlikte görevlerini yerine getirmiş oluyorlar.
Sistemi ilk benimseyen ülkelerden biri olan Kanada’da 1990’lardan beri yerel seçimlerinde, Brezilya’da ise 1996 yılından beri elektronik oylama kullanılıyor. Yine Belçika’da 1991 yılından beri hem genel hem de yerel seçimlerde yaygın bir şekilde kullanılıyor. Sık sık oy sandıklarının çalınması sorunuyla karşılaşan ve 2004 yılındaki genel seçimlerle birlikte elektronik oylama sitemine geçen Hindistan için, maliyeti düşük bir sistem olması da diğer bir tercih sebebi. Ayrıca bu yeni sistemle birlikte, okuma-yazma bilmeyen insanlar da rahatça oy kullanabiliyor. Yine sistemi uygulamaya koyan ülkelerden biri olan Venezüella’da ise, oy kullanma işlemi başlamadan önce seçmenlerin birden fazla oy kullanmasını önlemek amacıyla parmak izleri bir aygıtla alınıyor ve ulusal bir veri tabanı ile karşılaştırılıyor. Oy verme işlemi sonucunda alet kapatıldıktan sonra ise verilen oylar sayım merkezine bir ağ üzerinden aktarılıyor.
“Güvenilen oylama” ne kadar güvenilir?
Elektronik oylama sisteminin sağladığı kolaylıklara rağmen, bu sistemde de yüzde yüz güvenilirlikten ne yazık ki söz edilemiyor. Elektronik kayıt sisteminin oyları hatalı kaydetmesi ya da aygıtın arızalanması gibi birtakım teknik riskleri olabileceği gibi sistem, seçmenlerin hatalı kullanımı sonucunda oyların kaydedilmemesi veya silinmesi gibi bazı rsonuçlara yol açabiliyor. Ayrıca bu sitemde de birtakım hileler yapmak mümkün. Örneğin, birtakım yazılımlarla seçmenlerin kullandığı oylar değiştirilerek aygıta kaydedilebiliyor. Ya da aygıt tek bir adaya ayarlanarak, seçmen hangisine oy verirse versin tüm oylar ayarlanan o adaya gönderilebiliyor. Ayrıca birtakım kablosuz araçlarla seçmenin nasıl oy kullandığını da izlenebiliyor. Bu sorunları yaşayan ABD eyaletlerinden birisi olan Florida’da, 2002 yılı seçimlerinde bazı kongre üyeleri yazılım hataları tespit etti. 2004 Kaliforniya seçimlerinde yaklaşık 6 bin 992 yabancı oy tespit edilirken, Almanya’da, yaklaşık 2 milyon seçmenin kullandığı 2005 Bundestag seçimlerinde ise güvenlik açığı çıktığı iddiası ile kullanımdan vazgeçildi.
Avustralya: 2001 yılında parlamento seçimlerinde elektronik oylama kullanıldı. Dört farklı bölgeye yerleştirilen makineleri seçmenlerin yüzde 8.3’ü kullandı.
Belçika: 1991’de başlayan elektronik oylama, genel ve yerel seçimlerde yaygın olarak kullanılıyor.
Brezilya: Elektronik oylama denemelerine 1996’da başladı. 2000 yılından itibaren oylamalar tamamen dijital ortamda yapılıyor.
Kanada: 1990’larda başlayan elektronik oylama pekçok şehirde belediye seçimlerinde kullanılmaya devam ediyor. Peterborough, Ontario’da 2006 yılında internetten oy kullanılabildi.
Estonya: 2005 yılındaki yerel seçimlerle birlikte elektronik oylama başladı.
Fransa: İlk olarak 2003 yılında Amerika’da yaşayan vatandaşları internet üzerinden oy kullandı. Elektronik oy makineleri yaygın kullanılmıyor.
Almanya: Hollandalı Nedap firmasının elektronik oy makineleri 2005 yılında Bundestag seçimlerinde 2 milyon seçmen tarafından kullanıldı. Makinede güvenlik açığı çıktığından kullanımından vazgeçildi, şuan elektronik oy makinelerine karşı açılan davalar devam ediyor.
Hindistan: 1982 yılında tanıtılan e-oylama deneme amaçlı birkaç yerde kullanıldı. 2003 yılında tamamen elektronik oylamaya geçildi.
İtalya: Nedap e-oy makineleri 2006 yılında pilot bölgede kullanıldı.
İngiltere: 2000 yılından itibaren pilot bölgelerde kullanılıyor.
Elektronik oylama hakkında ve bu yöntemin seçim hilelerinin önüne geçip geçemediği konusunda bir araştırma yapan Finlandiya Helsinki Üniversitesi öğretim üyelerinden Itır Akdoğan şunları söyledi:
Elektronik oylama, dünyada da henüz yaygın olarak kullanılmıyor. 1990’larda e-devlet stratejilerinin içinde yer aldı ve 2000’lerin ilk yıllarından itibaren bazı Avrupa ülkeleri, ABD, Kanada, Avustralya, Hindistan ve Brezilya’da pilot bölgelerde denenmektedir. İki şekilde uygulanmaktadır. Birincisi, secim sandıklarının bulundukları yerlerdeki istasyonlarda elektronik olarak oy verme. İkincisi, uzaktan, yani “online” olabildiğin herhangi bir yerden oy verme. Önümüzdeki Haziran ayında yapılacak olan Avrupa Parlamentosu seçimlerinde bir tek daha önce ulusal seçimlerinde de bu sistemi kullanmış olan Estonya e-oylamaya izin veriyor. İyi niyetli olunduğu takdirde, bu uygulama adil olabilir. Hile yapmak istenirse e-oylamada da yapılabilir. Uygulamanın, kendi içinde de güvenlik sorunları var zaten. Daha önce de söylediğim gibi secim hilesi e-oylama ile engellenemez. Secim hilelerinin önüne geçilemez hal aldığı geri kalmış ülkelerde uluslararası gözlemciler olur, uluslararası güvenlik önlemleri alınır, o zaman hilelerin oranı düşer. Hilesiz bir seçim için demokrasiyi içine sindirmiş, bilinçli ve iyi niyetli vatandaş gerekir.
Elektronik oylama; hastalık, engellilik, o sırada fiziksel olarak oy kullanılması gereken kentte ol(a)mamak, elverişsiz hava ve ulaşım şartları, tembellik ve benzeri nedenlerle oy kullanamayan kişilerin de oy kullanmasına imkan veriyor. Bunun yanında, daha önemli olanı, bu uygulama ile teknolojiyi en çok kullanan ancak politika ile çok ilgili olmayan gençlere ulaşılıyor, onların da oy kullanmalarını teşvik ediyor. Bunlar, özellikle Türkiye gibi genç nüfusun çoğunlukta olduğu ülkelerde seçimlere daha çok vatandaşın katılması dolayısıyla daha demokratik olması açısından çok önemli.
Elektronik oylamayı hali hazırdaki sistemle güvenlik açısından kıyasladığımızda ise yüksek teknoloji kullanımı ve sayıca daha az kişinin müdahil olması hile örgütlenmesini zorlaştırır gibi duruyor. Ancak eğer vatandaşların tercihlerine değer vermeden seçim sonuçlarına hile katmak istenirse ne yazık ki bu e-oylama seçeneğinde de teknik olarak yapılabilir. Seçimlerde hilenin kesin engellenmesi oy kullanma tekniğinden ziyade tüm vatandaşların kendi oylarına ve demokrasiye saygı duymaları ve sahip çıkmak istemelerinden geçiyor.
Seçim sonrası yaşanan “hile” tartışmalarının ardından farklı partiler tarafından, yaklaşık 20 ilde seçim sonuçlarına itirazlar geldi. İstanbul, Ankara, Adana, Iğdır, Bursa, Ağrı, Van gibi illerde CHP, AKP, MHP, İşçi Partisi ve DTP’liler seçim sonuçlarına itirazlarını bildirdiler. İstanbul’da AKP 2, CHP 8 ilçede belediye başkanlığı sonuçlarına itiraz ederken; Kocaeli’de CHP ve MHP’liler, AKP İzmit belediye meclis üyeliği sonuçlarına itiraz ettiler. CHP’nin hem büyükşehir hem de Seyhan, Yüreğir, Sarıçam ve Karaisalı olmak üzere 4 ilçesine itiraz ettiği Adana’da ise, AKP’liler de Seyhan 1 ve 2 numaralı ilçeler için itirazlarını bildirdiler. Iğdır’da ise, DTP’nin birinciliği üzerine AKP ve MHP’nin itiraz sesleri duyuldu. Bursa’da AKP itiraz ederken, Ankara’nın Mamak ilçesinde İşçi Partisi ve CHP oyların yeniden sayılmasını istedi. CHP, Balıkesir Erdek’te CHP, “Ölen kişilerin adına oy kullanıldı” gerekçesiyle sonuçlara itiraz ederken, Ağrı’da DTP’lilerin itirazı vardı. Konya’nın Köşk beldesinde ise MHP ve AKP’nin oyları eşit çıktı ve yeniden yapılan sayımlarda 1 oy farkla MHP kazandı. Bunun üzerine AKP seçim sonucuna itiraz etti. Muğla’nın Seki beldesinde CHP’nin, Aydın’da ise MHP ve AKP’nin itirazları söz konusuydu. Antalya’nın Oymapınar beldesinde seçimden bir hafta önce hayatını kaybeden AKP adayı Mehmet Bozkurt’un seçim pusulasında yer alarak en çok oyu alması üzerine, ikinci olan CHP’li Tevfik Güven’in seçildi ve AKP’liler karar tepki gösterdi. DTP’nin kazandığı Van’da ise, 7 bin oyun geçersiz sayılması ve bu oyların AKP’ye verilen oylar olduğunu iddia etmesi üzerine AKP Van İl Başkanı VesimYaviç itiraz dilekçesi verdiklerini belirtti. Yine DTP’nin kazandığı Bitlis’in Güroymak ilçesinde AKP sonuca itiraz ederken, MHP’nin kazandığı Hatay’ın Kumlu ilçesindeki seçim sonuçlarına ise AKP tepki gösterdi. Amasya’nın Gümüşhacıköy ilçesinde AKP’nin birinci olması üzerine CHP oyların yeniden sayılmasını istedi, yine aynı ilin Göynücek ilçesinde ise Demokrat Parti’nin birinciliği üzerine AKP itiraz etti ancak yapılan yeni sayımlar sonucu değiştirmedi. Son olarak 31 oy farkla MHP’nin kazandığı Gümüşhane’de, AKP’nin itirazı üzerine 65 sandıktaki oylar yeniden sayıldı.
